GENİZ ETİ (ADENOİD) NEDİR?
Adenoidler (geniz eti) burnun arkası ile boğaz arasında nasofarenks (geniz) olarak adlandırılan bölgede bulunan lenfoid dokudur.
Çocuklarda geniz etinin büyümesi normaldir, 3-6 yaş arasında en büyük boyutuna erişerek ergenlikten sonra kendiliğinden küçülür. Çocuk büyüdükçe vücudu mikroplarla savaşta başka yollar geliştirmeye başlar. O nedenle adenoidlerin önemi azalmaya başlar. 5-6 yaşından sonra adenoidlerin küçülmeye başlayıp zaman içinde kaybolması bu nedenledir.
Geniz etinin girintili çıkıntılı yapısı nedeniyle hastalığa neden olan mikroplar içinde barınır. Bu sebeple büyük olmayan geniz eti bile, içerdiği mikroplardan ötürü enfeksiyona neden olabilir, kulaklarda, burun ve sinüslerde tekrarlayan iltihaplanmalara yol açabilir. Kronik enfeksiyon nedeniyle tekrarlayan sinüzit ve orta kulak enfeksiyonları, kulak zarında çökme, orta kulakta sıvı toplanmasına neden olabilir.
GENİZ ETİNİN (ADENOİD) GÖREVLERİ NELERDİR?
Tonsiller ve adenoidler lenfoid dokudan oluşurlar. Lenfoid dokular vücudun bağışıklık sisteminde rol üstlenen yapılardır. Geniz eti hem burundan giren mikropları yakalar hem de vücudun mikroplarla savaşmasına yardımcı maddeler olan antikorları üretir. Özellikle bebek ve çocukların enfeksiyonla savaşmasında önemli rol oynarlar.
Adenoid (Geniz eti) vücuda giren mikropları yakalar ve bazen de iltihaplanarak geçici olarak genişler. İltihaplandıklarında büyüyen adenoidler enfeksiyon azaldığında genellikle normal boyutlarına döner. Bazen de büyümüş halde kalabilirler.
Çok fazla enfekte olursa (iltihaplanırsa) çıkarılması gerekebilir. Çocuklarda daha sık görülmekle birlikte bazen yetişkinleri de etkiler. Sık enfeksiyon geçirilmesi, alerji atakları geniz etinin büyümesine neden olabilir. Bazı çocuklarda geniz eti doğuştan büyüktür.
Gerekli olduğu takdirde 3 yaş ve üzerinde yapılan bademcik ameliyatının (tonsillektomi) vücut savunma sistemi ve sağlık üzerinde olumsuz bir etki yapmadığı bilinmektedir.
GENİZ ETİNİN BÜYÜMESİ DURUMUNDA GÖRÜLEN BELİRTİLER ŞUNLARDIR:
- Burundan nefes almakta güçlük, burun tıkanıklığı.
- Sürekli ağızdan nefes alma.
- Burundan, genizden konuşma.
- Boğaz ağrısı, yutma zorluğu.
- Horlama, uyku sırasında problem yaşama.
- Uyku sırasında birkaç saniye süreyle nefesin durması. (Uyku apnesi).
- Tekrarlayan orta kulak enfeksiyonları, işitme sorunları, kulak ağrısı.
- Konuşma sorunlarına neden olabilecek işitme kaybı.
- Boyunda bezlerin şişmesi.
- Çatlamış dudaklar, ağız kuruluğu.
GENİZ ETİ BÜYÜMESİNİN TANISI NASIL KONUR?
- Hastanın kulak, burun, boğazının fiziksel muayenesi yapılır.
- Endoskop ile geniz etinin burun gerisindeki açıklığı ne kadar tıkadığı belirlenir.
- Bazen endoskopi yapılamayan vakalarda boğaz röntgeni
- Çocuğun uyku apnesi olup olmadığını anlamak için uyku çalışması yapılabilir. Gece boyunca klinikte uyuması istenen çocuğun solunum ve beyin aktiviteleri elektrotlar kullanılarak izlenir.
GENİZ ETİ ve BADEMCİK İLİŞKİSİ
Tonsillalar (bademcikler) boğazın her iki yanında yerleşmiş olan iki adet lenfoid dokudur.
Bademcikler de geniz eti de enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olan bağışıklık sisteminin parçalarıdır. Çocukluk çağında büyüktürler, yaş ilerledikçe boyutları küçülür. Bademciklerin büyümesi; yutma, konuşma problemleri yaratabilir.
Geniz eti ve bademciklerdeki iltihap bağışıklık sistemi tam olarak gelişmemiş 3-6 yaş grubu çocuklarda sık sık yoğun ateş, nefes almada güçlük, gece uyku problemlerine neden olur.
Antibiyotik kullanımına rağmen kalıcı iyileşme sağlanamıyorsa, tonsillektomi (bademciklerin alınması) ve adenoidektomi (geniz etinin alınması) sıklıkla birlikte yapılır.
GENİZ ETİ BÜYÜMESİNİN İLAÇLA TEDAVİSİ:
Medikal tedavide; antibiyotik, ağrı kesici, antienflamatuar ilaçlar, geniz etini az da olsa küçülterek burun tıkanıklığını azaltabilmek amacı ile kortizonlu burun spreyleri kullanılabilir.
GENİZ ETİ AMELİYATINA HANGİ DURUMLARDA KARAR VERİLİR?
Çocuğunuzda aşağıdaki durumlardan biri veya birkaçı varsa geniz eti ameliyatı önerebilir:
- Üst solunum yolunun geniz eti büyüklüğü nedeni ile tıkanmasına bağlı olarak burundan nefes alma güçlüğü.
- Sık tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları.
- Geniz eti iltihaplanmasına bağlı olarak sık orta kulak iltihabı geçirilmesi.
- Düzelmeyen sinüzit atakları.
- Düzelmeyen orta kulak iltihabı ve sıvı birikmesi.
- Kronik geniz eti iltihabı, ağız kokusu.
- Koku ve tat bozuklukları.
- Uyku apnesi (uyku sırasında nefesin durması)
- Konuşma bozukluğu.
- Çene, ağız ve diş yapısını bozan geniz eti büyümeleri
- Kötü huylu tümör şüphesi
- Büyüme-gelişme geriliği.
GENİZ ETİ VE EŞLİK EDEN ORTA KULAK İLTİHABI:
Geniz eti mikroplar için rezervuar görevi görür. Kulakta bulunan Östaki (Tuba Estachii) borusunun tıkanıklığı (obstrüksiyonu) ile tekrarlayan kulak hastalıkları; akut otitis media (orta kulak iltihabı) veya seröz otitis media (orta kulakta sıvı birikimi) ortaya çıkabilir. Seröz otitis media tedavi ile düzelmiyorsa adenoidektomi uygulamasının yanı sıra kulak zarına ventilasyon tüpü takmak gerekebilir.
ADENOİDLERİN NEDEN OLDUĞU TEKRARLAYAN VEYA KRONİK SİNÜS İNFEKSİYONLARI:
Enfekte (iltihaplanmış) adenoidler nedeniyle salgılar burunda birikir veya tekrarlayan sinüs infeksiyonlarına ortaya çıkabilir. Çocukluk çağındaki ciddi sinüzitlerin tedavisinde birinci basamak tedavi olarak adenoidektomi tercih edilebilir.
GENİZ ETİ HANGİ DURUMLARDA ALINMAMALIDIR?
- Kanama, pıhtılaşma bozuklukları olması durumunda geniz eti ameliyatı yapılmamalıdır.
- Yarık damak durumunda, geniz eti dokusu normal konuşma ve yumuşak damağın boğazı kapatması için gerekli olduğundan, geniz eti ameliyatından kaçınılması gerekir.
- Damak kaslarında gevşeklikle seyreden bazı nörolojik hastalıklarda geniz etinin alınması yumuşak damak yetmezliğine yol açar. Geniz etinin alınmasıyla damak gerisinde meydana gelen boşluktan genize gıdalar kaçabilir, konuşma problemleri görülebilir.
GENİZ ETİ KAÇ YAŞINDA ALINABİLİR?
Geniz etinin (adenoidin) alınması bazen tek başına, bazen de kulaklara tüp takılması ve bademciklerin alınmasıyla birlikte uygulanır. Adenoidin alınmasıyla bağışıklık sisteminin çalışmasında bir eksiklik oluşmaz. Adenoidin 1-2 yaşından önce alınması nadiren gereklidir. Ancak bazı bebeklerde doğuştan büyümüş olabileceği için beslenme ve nefes almada sorun yaşanıyorsa alınabilir. Zamanında alınmazsa kronik orta kulak iltihabı, sinüzit, sürekli ağız solunumuna bağlı yüz-çene kemiklerinde şekil bozuklukları, dişlerde çarpılmalar oluşabilir.
AMELİYAT OLMADAN BEKLENEBİLİR Mİ?
Adenoidler 10 yaştan sonra küçülürler fakat yol açtığı problemler beklemekten daha pahalıya mal olabilir. Apne ve burun tıkanıklığı yüz ve diş gelişiminde kalıcı deformitelere yol açabilir. Ayrıca uyku bozukluğuna bağlı öğrenme ve büyüme negatif yönde etkilenebilir.
GENİZ ETİ (ADENOİDEKTOMİ) AMELİYATI NASIL YAPILIR?
Adenoidektomi, geniz etini çıkarmak için yapılan yaygın bir ameliyattır ve genel anestezi altında yapılır. Ağız özel bir aletle açıldıktan sonra, adenoid ağızdan sokulan keskin aletlerle kazınarak çıkartılır. Kanama varsa kontrol altına alınır. Dokuların çıkarıldığı yerler dışında dış kesikler olmadığı için genellikle dikiş gerekmez. Ağrı ve şişliği azaltmak için ilaç verilir ve özel nedenler olmadıkça hasta ameliyattan sonra aynı gün hastaneden taburcu edilir. 3 yaşın altındaki çocuklar yeterli sıvı alamadıklarından dehidrasyonu önlemek için 1-2 gün hastanede kalmaları gerekebilir. Tam iyileşme genellikle 1-2 hafta sürer.
GENİZ ETİ AMELİYATI NE KADAR SÜRER?
Tüm adenoidektomi prosedürü genellikle 45 dakikadan az sürer. Tonsillektomi ile birlikte yapılırsa anestezik süreç dahil 1 saati bulabilir.
Adenoidektomi tonsillektomiden daha az ağrılı bir operasyon olup ağrı kesicilere sıklıkla ihtiyaç duyulmaz. Burun tıkanıklığı 7-10 gün sonra düzelmektedir. Ameliyat sonrası çocuğun hiçbir aktivitesi kısıtlanmaz ve normal diyet önerilir. 10 gün sonra kontrole çağrılır.
Adenoidektomiyi takip eden hafta iyileşme sürecinde aşağıdakiler yaşanabilir:
- Boğaz ağrısı:Ameliyattan hemen sonra başlayan, 1 hafta-10 gün süren boğaz-kulak ağrısı, yutma güçlüğü, tat almada değişiklik, çene ekleminde basınç hissi olabilir.
- Ateş:Sıvı kaybı ve hafif ateş beklenilen bir durumdur. Ateş 38 derecenin üzerine çıkarsa; uyuşukluk, mide bulantısı, kusma, baş ağrısı görülürse mutlaka doktorunuza haber verilmelidir.
- Ağızdan solunum: Boğazda oluşan ödem ve ağrı nedeniyle ağızdan solunum, horlama, ses değişikliği, burundan konuşma görülebilmektedir. Ameliyattan 10-14 gün sonra solunum normale döner. Düzelme olmazsa konuşma terapisi yapılmalıdır.
- Ağızda kabuklanma: Adenoidlerin çıkarıldığı bölgede kalın, beyaz kabuklar gelişmesi normaldir, çoğu kabuk ameliyattan 10 gün sonra küçük parçalar halinde düşer. Bu kabuklar geçici olarak ağız kokusuna neden olabilir.
- Kanama: Ameliyat sonrası ilk birkaç saat ile 4-8’inci günler arası kanamanın en sık olduğu dönemlerdir. Hafif burun kanaması da görülebilir.
GENİZ ETİ AMELİYATI ÖNCESİ VE SONRASI DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER:
- Ameliyattan bir gün önce, gece yarısından sonra hiçbir şey yiyip içmeyin.
- Diyabet, yüksek tansiyon, kalp yetmezliği nedeniyle ilaç kullanıyorsanız ameliyat günü sabahı erken saatte, az miktarda su ile alın.
- Operasyondan önce bir ilaca alerjiniz olup olmadığını mutlaka doktorunuza söyleyin.
EĞER ÇOCUĞUNUZ AMELİYAT OLACAKSA:
- Öncesinde sakinleştirici ve güven verici bir tutumla operasyonu ona açıklayın.
- Ameliyat sonrasında çocuğunuza hafif, yumuşak, soğuk sulu gıdalar yedirin. Fazla sıcak sıvılardan birkaç gün kaçının.
- Susuz kalmaması için bol sıvı aldığından emin olun. Bol su ağrı ve ateşi azaltır.
- En az 2-3 hafta spor veya zorlayıcı aktivitelere katılmamalıdır.
- Enfeksiyona karşı antibiyotik ve ilk birkaç gün hafif bir ağrı kesici kullanması gerekebilir.
- Çocuğunuz ameliyattan 7 gün sonra yani tekrar düzenli yiyecekler yiyebildiği, ilaç kullanmadığı ve gece boyunca sağlıklı uyuyabildiği zaman okula dönmelidir.
GENİZ ETİ AMELİYATI ETKİLİ Mİ?
Adenoidektomi ameliyatlarının sonuçları oldukça başarılıdır. Çocuklar ameliyat sonrası daha az kulak, burun ve boğaz enfeksiyonu geçirirler. Rahat nefes almaya başlarlar ve bununla bağlantılı olarak iştahları da artar. Uykuları düzene girdiğinden enerjilerinde yükselme gözlenir. Burun ve sinüs içindeki salgıların kolayca atılabilir. Buna bağlı ortaya çıkan geniz akıntısı, öksürük şikayetleri ortadan kalkar.
ADENOİDEKTOMİNİN KOMPLİKASYONLARI VAR MIDIR?
Komplikasyonlar nadirdir. Anestezi riski hastaya bağlı faktörlerle ilgilidir. Kanama nadirdir. Adenoid yatağında 7-10 gün süren yüzeysel infeksiyon gelişir, derin infeksiyon oldukça seyrektir. Yarık damak dudak ve Down sendromlu çocuklarda dikkatli muayene ve inceleme yapılması gerekir. Bu çocuklara yapılan adenoidektomi sonrası “velofarengeal yetmezlik” (seslerin ve yiyeceklerin genize kaçması) gelişebilir, konuşma ve yutma etkilenebilir.
Bireylerin ameliyata yanıtları, iyileşme sonuçları farklılık gösterir. Ortaya çıkabilecek komplikasyonlar şunlar olabilir:
- Kanama (nadir olarak kanamanın durdurulması için ikinci bir müdahale gerekebilir).
- Yumuşak damak yetmezliği.
- Genizde daralma (nadir ama ciddi bir komplikasyondur; geniz mukozasında hasar oluşturulduğunda iyileşme sırasında geniz boşluğu daralır, burun tıkanıklığı, konuşma bozukluğu ortaya çıkar).
- Alerjik reaksiyonlar, solunum problemleri.
- Çok nadir durumlarda kan nakli.
- Akciğer enfeksiyonu.
- El-ayakta hareket kısıtlılığı, güçsüzlük.
- Pıhtı oluşumu (50 yaş üstü hastalarda risk daha fazladır).
- Kalpte zorlanmaya bağlı kalp krizi veya felç.
- Kilolu, sigara içen hastalarda kalp, akciğer komplikasyonları.
GENİZ ETİ ÇOCUKLARDA NE TÜR OLUMSUZLUKLARA NEDEN OLABİLİR?
- Geniz eti çok büyüdüğünde mekanik olarak veya geniz eti üzerinde çoğalan mikroplar nedeni ile adenoidin büyümesi sonucunda genizi kapatabilir.
- Uyku apnesi denilen uykuda solunumun duraklamasına neden olabilir.
- Üst ve alt solunum yollarında tekrarlayan enfeksiyonlara sebep olur.
- Problem uzun sürer ise çocuklarda yüz yapısının değişmesine neden olabilir.
ÇOCUK PSİKOLOJİK OLARAK DA AMELİYATA HAZIRLANMALIDIR:
Ameliyat olacak çocuğun ruhsal olarak ameliyata hazırlanması gerekir. Hazırlık sürecine özen gösterilmeyen çocuklarda kabuslar, idrar kaçırma, kaygı gibi sorunlar görülebilir.
Çocuklar ameliyat öncesi ailelerinin yanından ayrılmadan önce verilecek ilaçlar ile rahatlatılarak, ağlamadan ameliyathaneye alınarak rahat bir şekilde anesteziye başlanabilir. Ameliyat bittiğinde yine ailelerinin yanında uyanmaları onların kendilerini güvende hissetmelerine yardımcı olur.
- Doktorunuzun yazdığı ilaçları tarif edildiği şekilde ve gerekli süre boyunca düzgün kullanın. Doktorunuzca önerilmeyen ilaçları kesinlikle kullanmayın.
- Sigara tedavinin ve ameliyatın başarısını kötü yönde etkiler, anestezi risklerini arttırır.
- Tuzlu su ile burun ve geniz yıkanması, salgıların temizlenmesi açısından yararlıdır ve bazı hastalarda burun tıkanıklığını azaltır. Aynı zamanda tuzlu burun damlaları pıhtıların erimesine ve ödemin azalmasına yardımcı olmak için kullanılabilir.
- Anestezi esnasında kullanılan sakinleştirici, ağrı kesici ilaçlara bağlı olarak refleksleriniz geçici bir süre etkilenecektir. Bu nedenle ilk 24-48 saat içinde dinlenin.
- Ameliyattan sonra 5-7 gün süreyle bedensel yorgunluklardan ve kan basıncını yükselten aktivitelerden sakının.
- Soğuk kompres ağrının azalmasına yardımcı olabilir ve şişliği azaltabilir.
- Ameliyattan sonraki ilk 14 gün içinde çocuklar daha kolay enfeksiyon kapabilir. Hasta insanlarla temastan kaçınılmalıdır.
- İlk birkaç hafta baharatlı, sıcak, sert yiyecekler yenilmemelidir. Su, meyve suyu, dondurma, yoğurt, puding, elma püresi, tavuk ve et suyu, yumuşak pişmiş etler ve sebzeler, soğuk sıvılar ve tatlılar boğazı rahatlatır.
- Bazı çocuklar alışkanlık kazandıkları ağız solunumuna devam edebilir. Bu durumu fark ettiğinizde burnundan nefes almasını hatırlatın.